Koncert ARCYDZIEŁA NA FORTEPIAN w Warszawie

WYKONAWCY

 WYKŁAD: Dr Michał Mizera (polonista, teatrolog, europeista (Uniwersytet Warszawski, Akademia Teatralna im. Aleksandra Zelwerowicza, Akademia Finansów i Biznesu Vistula)

- O Weselu Stanisława Wyspiańskiego

KONCERT: Paweł Wakarecy - fortepian

PROGRAM:

Robert Schumann

Karnawał op. 9

Carnaval, scène mignonnes sur quatre notes op. 9 (1834-35)

Préambule/Wstęp, Quasi maestoso

Pierrot, Moderato

Arlequin/Arlekin, Vivo

Valse noble/Walc dostojny, Un poco maestoso

Eusebius/Euzebiusz, Adagio

Florestan, Passionato

Coquette/Kokietka, Vivo

Réplique/Odpowiedź, L'istesso tempo

Papillons/Motyle, Prestissimo

Lettres dansantes/Tańczące litery (A.S.C.H. - S.C.H.A.), Presto

Chiarina, Passionato

Chopin, Agitato

Estrella, Con affetto

Reconnaissance/Rozpoznanie, Animato

Pantalon et Colombine/Pantalone i Kolombina, Presto

Valse allemande/Niemiecki walc, Molto vivace

Paganini, Intermezzo, Presto

Aveu/Wyznanie, Passionato

Promenade/Przechadzka, Con moto

Pause/Przerwa, Vivo, precipitandosi

Marche des Davidsbundler contre les Philistins/Marsz Związku Dawida przeciwko

Filistynom, Non Allegro

Bardzo lubimy rozszyfrowywać zagadki. Dlatego lubimy tak zwane powieści z kluczem. Zarówno badacze literatury jak i zwykli czytelnicy poświęcali niezwykle wiele czasu na rozszyfrowanie postaci z cyklu W poszukiwaniu straconego czasu Prousta czy zidentyfikowanie adresatów Sonetów Szekspira. Czasami autorzy ułatwiają nam to zadanie. Wyspiański w rękopisie Wesela używał autentycznych nazwisk postaci, które brały udział w słynnym bronowickim weselu w 1900 roku i nawet w ostatecznej wersji zachował autentyczne nazwiska Czepca czy Kliminy. Podobnie uczynił Robert Schumann, który opatrzył wszystkie części swojego cyklu Karnawał szczegółowymi tytułami. I chociaż w liście do Moschelesa tłumaczył, że tytuły miniatur składających się na jego op. 9 powstały już po skomponowaniu, trudno nie ulec niezwykłej sugestywności tych portretów. Zwłaszcza w przypadku dwóch kompozytorów: Fryderyka Chopina i Niccolo Paganinniego, którzy zostali przez Schumanna sportretowani równie sugestywnie jak poeci Lucjan Rydel (jako Pan Młody) i Kazimierz Przerwa-Tetmajer (jako Poeta) przez Wyspiańskiego.

Jest więc Karnawał Schumanna rodzajem porteretu osób bliskich Schumannowi, tak jak Wesele Wyspiańskiego udramatycznią relacją z przebiegu pewnego wesela? Oczywiście nie tylko, a nawet nie przede wszystkim. O symbolicznym dziele Wyspiańskiego opowie Państwu teatrolog, dr Michał Mizera. Natomiast poniżej parę słów o Karnawale Schumanna, najbardziej chyba popularnym i lubianym dziele niemieckiego romantyka, stanowiącym dla każdego pianisty wielkie wyzwanie.

Powstałe w latach 1834-35, a wydane w 1837 roku dzieło składa się z 19 miniaturowych (trwajacych na ogół około minuty) scenek poprzedzonych wstępem i zakończonych efektownym finałem. Jak zwraca uwagę sam kompozytor w podtytule swojego dzieła, głównym materiałem muzycznym dzieła są różne kombinacje czterech dźwięków: a-es-c-h oraz ich kombinacji es-c-h-a lub as-c-h. Schumann podobnie jak przed nim Bach a po nim Messiaen i Szostakowicz, lubił bawić się muzycznym znaczeniem niektórych liter. Już w swoim op. 1 stanowią wariacje, których tematem jest nazwisko znajomej damy Abegg, które w całości daje się przełożyć na na dźwięki. W czasie pisania Karnawału Schumann był zaręczony z młodą pianistką Ernestyną von Fricken pochodzącą z małego czeskiego miasteczka Asch. Tę nazwę można przełożyć na muzyczne dźwięki zarówno w formie As-C-H jak i A-Es (jak odpowiednik S) - C-H. W dodatku litery mające swe odpowiednmiki muzyczne w nazwisku Schumann to Es-C-H-A. Schumann uwielbiał tego rodzaje gry znaczeń, a trzy formuły literowe ujął w zasadniczo nie przeznaczoną do wykonania miniaturę zatytułowaną Sfinksy.

Wprawdzie te dwa czteronutowe motywy nie występują w całym Karnawale. Z trudem możemy je odnaleźć w początkowej i końcowej części, a nie ma ich wcale w portrecie Chopina. Natomiast pojawiają się jeszcze inne cytaty. W utworze Florestan pojawia się temat z Papillons op. 2, a temat XVII wiecznego tańca z finału op. 2 pojawi się też w finale Karnawału. Natomiast sam początek cyklu op. 9 został zaczerpnięty z nieukończonych przez Schumanna wariacji na temat walca Schuberta.

Prawie wszystkie miniatury wchodzące w skład Karnawału utrzymane są w rytmie walca, choć nastrój i tempo zmienia się tu co chwila, nierzadko w ramach jednej scenki. Pojawiają się postacie z komedii dell'arte, ale też mamy tu podziwianych przez Schumanna artystów (Chopin i Paganini), a także portrety ukochanych kobiet (pod włoskimi imionami Estrelli i Chiariny ukrył Schumann porterety ówczesnej narzeczonej Ernestyny von Fricken i późniejszej żony Clary Wieck). Wreszcie oczywiście nie mogło zabraknąć samego autora. Euzebiusz i Florestan to dwa aspekty osobowości kompozytora, który używał tych swoich fikcyjnych alter ego zarówno w artykułach o muzyce (po raz pierwszy wprowadził te postaci w słynnej recenzji z op. 2 Chopina) jak i w autografach swoich kompozycji (np. w Tańcach Związku Dawida op. 6 każdy z utworów jest podpisany odpowiednio F. lub E.). W niektórych utworach mamy nawiązanie do rodzącej się akcji prowadzącej od przedstawienia bohaterów dramatu, poprzez rozpoznanie i wyznanie aż do wytwornej przechadzki. Cały Karnawał kończy się Marszem Związku Dawida - ten fikcyjny byt został powołany przez Schumanna na łamach swojego pisma do walki o nowe wartości w muzyce. I tak w Karnawale łączą się w zadziwiający sposób wątki osobiste, wręcz intymne z programową walką o nową sztukę. A wszystko przybrane w niezwykle efektowną i różnorodną szatę dźwiękową. Franciszek Liszt po wysłuchaniu Karnawału w wykonaniu Clary Wieck w 1838 roku wykrzyknął: „To jedno z największych dzieł jakie słyszałem“.

Lech Dzierżanowski

Po koncercie dyskusja z udziałem publiczności.

PAWEŁ WAKARECY

Urodził się w 1987 roku w Toruniu. Z wyróżnieniem ukończył Akademię Muzyczną im. Feliksa Nowowiejskiego w klasie fortepianu prof. Katarzyny Popowej-Zydroń.

Zdobywał laury i wyróżnienia na licznych ogólnopolskich i międzynarodowych konkursach pianistycznych m.in. został laureatem nagród specjalnych na Międzynarodowym Konkursie Pianistycznym im. Ignacego Jana Paderewskiego w Bydgoszczy (2007) i finalistą Międzynarodowego Konkursu im. F. Chopina w Darmstadt (2009). W 2010 roku zdobył Wyróżnienie oraz Nagrodę Specjalną dla najlepszego Polaka na XVI Międzynarodowym Konkursie Pianistycznym im. Fryderyka Chopina w Warszawie.

Koncertował w wielu miastach Polski, m.in. dwukrotnie na Festiwalu Chopinowskim w Dusznikach Zdroju, Festiwalu Chopin i Jego Europa w Warszawie, Festiwalu Pianistyki Polskiej w Słupsku, jak również za granicą: w Niemczech, Szwecji, Rosji, Bułgarii, Francji, Szwajcarii, Anglii, Belgii, Norwegii, we Włoszech, a także w Chinach, Japonii, oraz w Chile.

W 2012 wraz z Orkiestrą Kameralną Polskiego Radia Amadeus odbył tournée koncertowe po Ukrainie. W tym samym roku wystąpił z recitalem w Moskwie.

W 2013 roku zadebiutował w sali Konzerthaus w Wiedniu, wystąpił również z recitalem w klasztorze w Valldemossie na Majorce, Bibliotece Polskiej w Paryżu, a także w Nohant.

W 2015 roku wziął udział w pierwszym wykonaniu Kwintetu Fortepianowego Edwarda Elgara w wersji na orkiestrę kameralną i fortepian autorstwa Agnieszki Duczmal.

Grał w wielu prestiżowych salach koncertowych m.in. Cadogan Hall i Westminster Cathedral Hall w Londynie, Salle Cortot w Paryżu, Oji Hall w Tokio, czy wielkiej sali Konserwatorium Kijowskiego.

Regularnie występuje jako solista z Toruńską Orkiestrą Symfoniczną, współpracował także z Orkiestrą Filharmonii Narodowej, Orkiestrą Sinfonia Varsovia, Polską Orkiestrą Radiową, Narodową Orkiestrą Symfoniczną Polskiego Radia w Katowicach, Orkiestrą Kameralną Polskiego Radia Amadeus (2015 - pierwsze wykonanie Kwintetu E. Elgara w aranżacji A. Duczmal), Sinfonia Baltica, Orkiestrą Sinfonia Iuventus, Rosyjską Orkiestrą Kameralną z Sankt Petersburga, Litewską Orkiestrą Kameralną, zespołem Multikamerata.

Koncertował m.in. pod batutą Antoniego Wita, Agnieszki Duczmal, Jerzego Maksymiuka, Marka Mosia, Zygmunta Rycherta, Jerzego Salwarowskiego, Łukasza Borowicza, Tadeusza Wojciechowskiego, Bohdana Jarmołowicza, Daniela Smitha.

Prowadzi również aktywną działalność jako kameralista. Wraz z żoną Aleksandrą Soboń-Wakarecy tworzy duet fortepianowy Wakarecy Piano Duo, z którym występował m.in. w Polskim Radio, a także zdobywał laury na VI Międzynarodowym Konkursie Duetów Fortepianowych w Białymstoku (2015) oraz na XXV International Roma Piano Competition (Rzym, 2015) Współpracuje z wiolonczelistą Marcinem Zdunikiem, występował również z Jakubem Jakowiczem (skrzypce), Łukaszem Długoszem (flet).

W swoim dorobku ma dwie płyty CD, pierwsza (2010) wydana przez Narodowy Instytut Fryderyka Chopina zawiera nagrania zarejestrowane podczas Konkursu Chopinowskiego, druga - wydana przez CD Accord (2013) jest recitalem solowym zawierającym utwory Chopina, Paderewskiego i Zarębskiego. Obecnie jest asystentem przy Katedrze Fortepianu w Akademii Muzycznej im. Feliksa Nowowiejskiego w Bydgoszczy.

DR MICHAŁ MIZERA

Polonista, teatrolog, europeista (wszystkie kierunki na UJ), adiunkt na Wydziale Artes Liberales Uniwersytetu Warszawskiego i w Kolegium Międzywydziałowych Indywidualnych Studiów Humanistycznych UW, wykładowca Akademii Teatralnej im. Aleksandra Zelwerowicza, Instytutu Filologii Klasycznej UW oraz Akademii Finansów i Biznesu Vistula, krytyk teatralny i eseista, publikował m.in. w „Dialogu”, „Teatrze”, „Tygodniku Powszechnym” i „Pulsie Biznesu”.

Uczeń prof. Ewy Miodońskiej-Brookes i prof. Małgorzaty Sugiery. Organizator festiwali (Dedykacje, Dramaty narodów, Gorzkie żale), wypraw teatralnych i obozów naukowo-artystycznych (Kraków, Zakopane, Laski, Warszawa, Serock, Supraśl, cykl Rzeczpospolita mniej znana), kurator wystaw (krakowski Pałac Sztuki, Muzeum Teatralne w Krakowie, Muzeum Teatralne w Warszawie, Teatr Nowy im. Kazimierza Dejmka w Łodzi), poszukiwacz archiwaliów (odnalazł m. in. programy do prapremiery Irydiona 1913, partyturę Grażyny Bacewicz do Nie-Boskiej komedii 1959, dokumenty dot. Ignacego Mizery 1902-1941).

Pracuje z młodzieżą wybitnie uzdolnioną w Krajowym Funduszu na rzecz Dzieci. Ostatnio pomysłodawca i autor programu „Szkoły lusławickiej” w Europejskim Centrum Muzyki Krzysztofa Pendereckiego w Lusławicach, poświęconej problematyce reformacji. W jego opracowaniu nakładem PIW ukażą się molierowskie przekłady Bohdana Korzeniewskiego.

Co to jest arcydzieło? Definicja zamieszczona w Wikipedii mówi: „to dzieło kultury, które zostało uznane przez odbiorców lub publiczność w pewnym dłuższym okresie za wyróżniające się na tle innych dzieł lub za doskonałe w swoim gatunku. Status arcydzieła nadają odbiorcy w procesie recepcji.” Co ważne arcydzieła nie zawsze były na początku uznane, swój status uzyskały dzięki historii recepcji, często wiele lat po powstaniu.

Arcydzieła stanowią więc rodzaj kanonu, który ma znaczenie zarówno edukacyjne, jak i stanowi pewien punkt odniesienia dla historii całych obszarów kultury. Trudno więc być świadomym odbiorcą kultury, nie przyswoiwszy sobie pewnego kanonu arcydzieł.

Oczywiście arcydzieła nie stanowią zamkniętej listy dzieł, aczkolwiek niektóre bezwzględnie należą do tej kategorii, co do innych można dyskutować. Wreszcie kanony estetyczne zmieniają się, stąd też lista dzieł uznanych za arcydzieła ciągle podlega zmianom.

Cykl ma przedstawić, z konieczności ograniczoną i subiektywną, listę 10 arcydzieł muzyki fortepianowej (od końca XVIII wieku do połowy XX wieku) - dzieł kluczowych zarówno w historii muzyki, jak i w twórczości danych kompozytorów, zestawionych z wykładami prezentującymi 10 arcydzieł z innych obszarów kultury.

Tu ważne zastrzeżenie: kulturę traktujemy bardzo szeroko, a więc nie tylko będą prezentowane dzieła sztuk plastycznych ale także literatury, myśli filozoficznej i naukowej. Jesteśmy bowiem głęboko przekonani, że te same mechanizmy twórczości łączą naukę i filozofię ze sztukami pięknymi i muzyką, tworząc całość ludzkiej kultury.

W ramach proponowanej formuły planujemy: 30-minutowy wykład, podobnej długości koncert (w nielicznych przypadkach dłuższy, kiedy wymaga tego czas trwania kompozycji), a na koniec dyskusję wykonawców z udziałem słuchaczy. Ta formuła koncertu sprawdziła się podczas koncertów z cyklu Dziesięć spojrzeń na Chopina realizowanych w 2015 roku w MIK.

Każdy utwór muzyczny jest zestawiony z odpowiednim tematem wykładu w bardziej lub mniej oczywisty sposób (jak na przykład nawiązanie do Arietty - drugiej części Sonaty c-moll op. 111 Beethovena, w Doktorze Faustusie Manna), będzie też punktem wyjścia do dyskusji kończącej wieczór.

Zapraszamy na spotkania z arcydziełami muzyki w określony czwartek miesiąca.

Koordynator: Dorota Chotyńska, tel. 22 586 42 26, d.chtynska@mik.waw.pl